Tìm hiểu chung

Thiếu máu là gì?

Thiếu máu là hiện tượng giảm lượng huyết sắc tố và số lượng hồng cầu trong máu ngoại vi dẫn đến thiếu ôxy cung cấp cho các mô tế bào trong cơ thể, trong đó giảm huyết sắc tố có ý nghĩa quan trọng nhất. Các loại khác của thiếu máu bao gồm:

• Thiếu máu do thiếu B12;
• Thiếu máu do thiếu folate;
• Thiếu máu do thiếu sắt;
• Thiếu máu do bệnh mãn tính;
• Thiếu máu tán huyết;
• Thiếu máu bất sản vô căn;
• Thiếu máu hồng cầu khổng lồ;
• Thiếu máu ác tính;
• Thiếu máu hồng cầu hình liềm;
• Thiếu máu địa trung hải (Thalassemia).

Triệu chứng thường gặp

Những dấu hiệu và triệu chứng của thiếu máu

Các biểu hiện của bệnh thiếu máu là:

• Da và niêm mạc xanh xao là dấu hiệu thường thấy rõ khi bị thiếu máu. Dấu hiệu này thường xuất hiện ở lòng bàn tay, móng tay, niêm mạc mắt, niêm mạc miệng với biểu hiện như: móng tay, đầu ngón tay có thể bị khô, móng tay có khía.
• Các rối loạn về thần kinh như dễ bị ngất, bị ù tai, hoa mắt, chóng mặt nhất là khi đang ngồi mà đứng lên, rất hay mệt, khó ngủ, kém tập trung.
• Rối loạn tuần hoàn, người bệnh có cảm giác đánh trống ngực, nhất là khi gắng sức.
• Rối loạn tiêu hóa, người bệnh thường chán ăn, nôn, tiêu chảy hoặc táo bón.
• Phụ nữ thì thường bị rối loạn kinh nguyệt, nam giới thì có thể bị bất lực.
• Chuyển hóa cơ bản gia tăng và nhiều khi người bệnh cảm thấy sốt nhẹ.
• Nếu thiếu máu do tan máu thì có vàng da và lách to.

Ngoài ra, bệnh thiếu máu cấp tính còn có một số biểu hiện sau: mau mệt, nhức đầu, khó thở, choáng váng, đau ngực, da xanh xao, nhợt nhạt, mạch nhanh, nói hụt hơi. Còn thiếu máu do các bệnh lý khác thì có các dấu hiệu như: nổi hạch bất thường thường gặp trong bệnh ung thư máu, ung thư hạch; vàng da, vàng mắt thường gặp trong bệnh gan, bệnh tan huyết, gan to, lách to gặp trong các bệnh về gan, bệnh về máu, sờ vào xương thấy đau gặp trong bệnh ung thư máu, trong phân có máu gặp trong bệnh ung thư dạ dày, ung thư  đại tràng…

Những dấu hiệu của thiếu máu phụ thuộc rất nhiều vào nguyên nhân và mức độ thiếu máu, thiếu máu xảy ra nhanh hay chậm và khả năng thích nghi của cơ thể cho nên ở người càng lớn tuổi thì khả năng thích nghi càng kém hay thiếu máu xảy ra trên người có sẵn các bệnh, nhất là bệnh về tim, phổi thì có thể có biểu hiện rõ ràng hơn.

Biến chứng có thể gặp khi mắc thiếu máu

Thiếu máu chỉ là một biểu hiện của rất nhiều bệnh, cho nên nó sẽ để lại rất nhiều hậu quả như:

• Cơ thể mệt mỏi nặng, làm việc mau mệt, ngủ gà ngủ gật, thường bị ngất, hoa mắt, chóng mặt, ù tai, nhất là khi đang ngồi mà đứng dậy. Khi thiếu máu nghiêm trọng sẽ làm cho cơ thể mệt mỏi và không thể làm được công việc hàng ngày.
• Thiếu máu làm cho tim đập nhanh hoặc rối loạn nhịp cho nên có thể dẫn đến suy tim.
• Nếu thiếu máu nghiêm trọng sẽ làm nguy hiểm đến tính mạng, nhất là khi mất nhiều máu có thể gây tử vong.
• Gây sảy thai liên tục, đẻ non hoặc trẻ sinh ra có cân nặng sơ sinh thấp. Thiếu máu do thiếu sắt có thể gây ra một số tai biến về sản khoa như chảy máu khi sinh, hậu sản…

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu có bất kỳ triệu chứng nào nêu trên xảy ra, bạn nên liên hệ ngay với bác sĩ để được kiểm tra và tư vấn. Chẩn đoán và điều trị sớm sẽ giảm nguy cơ tăng nặng của bệnh và giúp bạn mau chóng hồi phục sức khỏe.

Nguyên nhân gây bệnh

Nguyên nhân dẫn đến thiếu máu

• Thiếu chất sắt, chiếm tỉ lệ  25 – 35%.
• Mất máu lâu ngày, như trường hợp phụ nữ mất máu nhiều khi hành kinh.
• Bệnh ung thư đại tràng làm mất máu rỉ rả trong thời gian dài.
• Bị bệnh giun móc…
• Bệnh mạn tính cũng chiếm tỉ lệ 25 – 35% các trường hợp thiếu máu.
• Một số bệnh mạn tính ở gan, thận, tuyến nội tiết…
• Tan huyết và tủy xương không tạo đủ tế bào máu chiếm 15%.
• Một số các bệnh khác như: bệnh thiếu vitamin B12, thiếu axít folic.

Nguy cơ mắc phải

Những ai có nguy cơ bị thiếu máu?

Bệnh có thể xuất hiện ở bất kỳ ai, không phân biệt giới tính, tuổi tác và có thể gây ra những hậu quả khó lường.

Yếu tố làm tăng nguy cơ thiếu máu, bao gồm:

• Chế độ ăn không đủ dưỡng chất như: ít sắt và các vitamin, nhất là folat.
• Người bị rối loạn đường ruột, người cắt bỏ ruột non, nơi hấp thu chất dinh dưỡng dẫn tới thiếu hụt chất dinh dưỡng và thiếu máu.
• Phụ nữ có nhiều nguy cơ thiếu máu thiếu sắt hơn nam giới do bị mất máu kèm mất sắt hàng tháng trong kỳ kinh.
• Người mắc các bệnh mạn tính như: ung thư, suy thận, suy gan…
• Người mắc bệnh nhiễm khuẩn, bệnh về máu, rối loạn miễn dịch, phơi nhiễm hóa chất độc và sử dụng các thuốc có thể tác động xấu đến việc sản xuất hồng cầu và dẫn tới thiếu máu.
• Người mắc bệnh đái tháo đường, người nghiện rượu, người ăn chay trường.

Điều trị hiệu quả

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán thiếu máu

Để chẩn đoán thiếu máu, bác sĩ có thể dựa vào kết quả xét nghiệm máu toàn bộ. Sau khi có kết luận, bác sĩ có thể chỉ định bệnh nhân làm một số xét nghiệm cụ thể khác để tìm ra nguyên nhân gây thiếu máu.

Phương pháp điều trị thiếu máu hiệu quả

Việc điều trị thiếu máu là vô cùng khó khăn vì phải tìm ra nguyên nhân mới có hiệu quả. Nếu do thiếu sắt thì chủ yếu là bổ sung chất sắt dược phẩm kết hợp chế độ ăn giàu chất sắt, thiếu máu do bệnh mạn tính hầu như không điều trị gì mà chỉ có một số ít phải truyền hồng cầu. Trong một số trường hợp nặng hoặc mất máu nhiều, cấp tính thì cần phải truyền máu và quan trọng là phải bổ sung đầy đủ vitamin C vì nó giúp cơ thể hấp thu chất sắt từ ruột.

Những trường hợp thiếu máu không do bệnh lý khác thì chỉ cần bổ sung qua thuốc uống hoặc thực phẩm như:

• Chất sắt, có nhiều trong các loại thịt màu đỏ như: thịt bò, tim, lá lách, gan, trứng, cá mòi, rau xanh…
• Vitamin B12, có nhiều trong thịt gia cầm, cá, trứng, sữa, pho mát.
•  Axit folic, có nhiều trong bông cải xanh, bắp cải xanh, đậu Hà Lan.

Chế độ sinh hoạt phù hợp

Phương pháp phòng ngừa hiệu quả

Thông thường, bạn có thể điều trị và kiểm soát thiếu máu. Nếu bạn có dấu hiệu hoặc triệu chứng của thiếu máu, tìm kiếm chẩn đoán và điều trị kịp thời. Điều trị có thể làm tăng mức năng lượng và hoạt động của bạn, cải thiện chất lượng sống của bạn, và giúp bạn sống lâu hơn.

Nếu được điều trị thích hợp, nhiều loại thiếu máu là nhẹ và ngắn hạn. Tuy nhiên, tình trạng thiếu máu có thể nghiêm trọng, lâu dài, hoặc thậm chí gây tử vong khi nó được gây ra bởi một căn bệnh di truyền hoặc mãn tính hoặc chấn thương.

Chọn một chế độ ăn uống giàu vitamin:

Nhiều loại bệnh thiếu máu không thể phòng ngừa được. Tuy nhiên, bạn có thể tránh thiếu máu do thiếu sắt và thiếu máu do thiếu vitamin bằng cách chọn một chế độ ăn uống bao gồm nhiều loại vitamin và các chất dinh dưỡng, bao gồm:

• Sắt: Các loại thực phẩm giàu chất sắt có trong thịt bò và các loại thịt khác, đậu, đậu lăng, ngũ cốc tăng cường chất sắt, các loại rau lá xanh đậm, và trái cây khô.
• Folate: Chất dinh dưỡng này, và dạng acid folic tổng hợp của nó, có thể được tìm thấy trong trái cây và nước trái cây, chuối, các loại rau lá xanh đậm, các loại đậu, và tăng cường bánh mì, ngũ cốc và mì ống.
• Vitamin B12: Vitamin này được tìm thấy tự nhiên trong thịt và các sản phẩm từ sữa. Nó cũng thêm vào một số loại ngũ cốc và các sản phẩm từ đậu nành như sữa đậu nành.
• Vitamin C: Thực phẩm có chứa vitamin C, chẳng hạn như trái cây họ cam quýt, dưa hấu và quả mọng – sẽ giúp bạn tăng hấp thu sắt.

Bên cạnh đó, hãy xem xét tư vấn di truyền, nếu bạn có tiền sử gia đình thiếu máu.

Tại Việt Nam, thiếu máu thiếu sắt ở đối tượng phụ nữ trẻ rất phổ biến. Do đó, việc bổ sung vi chất như sắt và vitamin B12 trong chế độ ăn là điều cần thiết để phòng ngừa thiếu máu thiếu sắt cho phụ nữ trong tuổi sinh đẻ, đặc biệt là khi đang mang thai.

Còn đối với trẻ em, khi thiếu máu cần xem xét nguyên nhân nhiễm giun, bệnh lý rối loạn hấp thu hoặc các bệnh lý thiếu máu di truyền, miễn dịch.

Người trưởng thành và người cao tuổi khi phát hiện thiếu máu thiếu sắt cần tầm soát nguyên nhân mất máu qua đường tiêu hóa, thiếu máu trong trường hợp này có thể là một triệu chứng diễn tiến của ung thư dạ dày hoặc ung thư đại trực tràng.

Không nên lơ là khi thiếu máu vì có thể là hậu quả của nhiều bệnh lý trầm trọng, do đó bạn hãy trao đổi với bác sĩ ngay khi phát hiện thiếu máu để có hướng điều trị kịp thời. Nếu bạn có tiền sử gia đình của thiếu máu di truyền, chẳng hạn như thiếu máu hồng cầu hình liềm hay thalassemia, hãy nói chuyện với bác sĩ hoặc nhân viên tư vấn di truyền về nguy cơ và những rủi ro bạn có thể di truyền bệnh cho con bạn.

• Mọi thông tin trên đây chỉ mang tính chất tham khảo. Việc sử dụng thuốc phải tuân theo hướng dẫn của bác sĩ chuyên môn.